سیستم قضایی کانادا یکی از پیشرفته‌ترین و شفاف‌ترین نظام‌های حقوقی در جهان محسوب می‌شود. این سیستم مبتنی بر اصول حقوق عرفی (Common Law) است، به جز استان کبک که تا حدی از حقوق مدنی (Civil Law) پیروی می‌کند. آگاهی از ساختار دادگاه‌ها، روند رسیدگی به پرونده‌ها و نحوه پیگیری دعاوی، برای هر فردی که در این کشور زندگی می‌کند یا با آن تعامل حقوقی دارد، امری ضروری است.
ساختار دادگاه‌ها: تقسیم‌بندی بر اساس نوع و سطح پرونده‌ها
سیستم قضایی کانادا از سه سطح اصلی دادگاه تشکیل شده است:
دادگاه‌های بدوی (Trial Courts): نخستین محل رسیدگی به اکثر پرونده‌های حقوقی و کیفری هستند. در این سطح، شاهدان احضار و مستندات بررسی می‌شود.
دادگاه‌های استیناف (Court of Appeal): اگر یکی از طرفین نسبت به حکم صادره اعتراض داشته باشد، پرونده به این دادگاه فرستاده می‌شود. این دادگاه‌ها رسیدگی مجدد به شواهد نمی‌کنند، بلکه مشروعیت و صحت فرآیند رسیدگی قبلی را بررسی می‌نمایند.
دیوان عالی کانادا (Supreme Court of Canada): بالاترین مرجع قضایی کشور است که فقط به پرونده‌های با اهمیت ملی یا حقوقی ویژه رسیدگی می‌کند.
انواع پرونده‌ها و صلاحیت‌های قضایی
پرونده‌ها در کانادا به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
پرونده‌های کیفری (Criminal Cases): این نوع پرونده‌ها مربوط به نقض قوانین کیفری هستند و دولت (عموماً با عنوان Crown یا تاج) به عنوان شاکی وارد عمل می‌شود. جرائم به دو گروه Summary Offences (سبک‌تر) و Indictable Offences (سنگین‌تر) تقسیم می‌شوند.
پرونده‌های مدنی (Civil Cases): شامل دعاوی میان افراد، شرکت‌ها یا سازمان‌ها درباره مسائل مالی، قراردادی، ملکی یا خانوادگی می‌باشند.
روند پیگیری یک پرونده: از شکایت تا صدور حکم
ثبت شکایت یا دادخواست: روند با ثبت شکایت (در پرونده‌های کیفری) یا دادخواست (در پرونده‌های مدنی) آغاز می‌شود.
ابلاغ به طرف مقابل: طرف دیگر (خوانده یا متهم) از شکایت مطلع می‌شود و فرصت پاسخگویی دارد.
جلسات مقدماتی یا میانجی‌گری: در برخی موارد، پیش از ورود به دادگاه، جلسه میانجی‌گری یا Pre-trial برگزار می‌شود تا امکان توافق بررسی گردد.
جلسه دادگاه: در صورت عدم توافق، جلسه رسمی دادگاه برگزار می‌شود و طرفین می‌توانند دفاعیات، شواهد و شاهدان خود را ارائه کنند.
صدور حکم و امکان تجدیدنظر: پس از بررسی، قاضی رأی صادر می‌کند. بسته به نوع پرونده و شرایط، امکان تجدیدنظر در دادگاه‌های بالاتر وجود دارد.
دسترسی عمومی به اطلاعات و پرونده‌ها
یکی از ویژگی‌های سیستم قضایی کانادا، شفافیت و دسترسی عمومی به اطلاعات دادگاه‌هاست. بسیاری از آرای صادره به صورت آنلاین در دسترس هستند و مراجعین می‌توانند از طریق پلتفرم‌هایی مانند CanLII یا وب‌سایت‌های دادگاه‌ها، پیگیر روند پرونده خود شوند. در پرونده‌های خاص، نظیر دعاوی خانوادگی یا مربوط به کودکان، محرمانگی رعایت می‌شود.
نقش وکیل و مشاور حقوقی در روند قضایی
در سیستم حقوقی کانادا، بهره‌گیری از وکیل به‌ویژه در پرونده‌های پیچیده یا پرمخاطره توصیه می‌شود. وکلا آشنا به رویه‌های قضایی، مدارک مورد نیاز و دفاع مؤثر هستند و می‌توانند مسیر پرونده را به شکل قابل توجهی به نفع موکل تغییر دهند. در برخی استان‌ها، مراکز کمک حقوقی (Legal Aid) نیز برای افرادی با توان مالی محدود، خدمات رایگان یا کم‌هزینه ارائه می‌دهند.
سیستم قضایی عادلانه در خدمت شهروندان
سیستم قضایی کانادا با ساختاری روشن، فرآیندی منظم و تأکید بر حقوق شهروندی، بستری مطمئن برای رسیدگی به دعاوی و اختلافات فراهم کرده است. شناخت این ساختار، به افراد کمک می‌کند تا حقوق خود را بهتر بشناسند، از مسیر قانونی صحیح اقدام کنند و در صورت نیاز از مشاوره حقوقی بهره ببرند.
